Saturday, October 28, 2017

સિક્રેટ સુપરસ્ટાર: આઈર્નિ કે પછી વાસ્તવિકતાનું પ્રતિબિંબ?




સીન ૧

નવમા માળની આલિશાન ઓફિસમાં ત્રણ યુવતીઓ પોતપોતાની કમ્પ્યુટર સ્ક્રીન તાકી રહી છે. એમાંથી એક ઓચિંતા જ બીજી તરફ ધસીને કહે છે, હે એમી, ડુ યુ નો, કરવા ચૌથ ઈસ કમિંગ. આર યુ ફાસ્ટિંગ?

અમૃતા કે પછી પ્રોબબ્લિ અમીતામાંથી એમી બનેલી એ બીજી યુવતી ગુંચવાઈ છે અને વીંટી વિનાની આંગળી બતાવી કહે છે, કેન યુ સી એની રિંગ? પણ આ વાતચીતમાં પેલી ત્રીજી યુવતીને રસ પડે છે. બ્રિટનમાં ઉછરેલી અને દુનિયા ખૂંદવા નીકળેલી એ યુવતી માટે કરવા ચૌથ શબ્દ જ રસભર્યો છે.

બીજી યુવતી પટ પટ બોલતી જાય છે- કરવા ચૌથ ઈઝ અ વે ટુ શો યોર હબીઝ હાઉ મચ યુ કેર ફોર ધેમ……

આખી વાત સમજાવ્યા પછી પેલી બ્રિટિશ યુવતી અન્ય બે તરફ તાકતી રહે છે. એની આંખોના પલકારા એના મગજમાં ચાલી રહેલા વિચારો અને અસંખ્ય સવાલો સાથે જાણે તાલ મેળવે છે.

“સો યુ ફાસ્ટ વન ડે, ઘેટ ટુ ફોર સમવન એલ્સ એન્ડ ધે લિવ હેલ્ધી લોન્ગ લાઈફ? આર યુ સેયિંગ યુ ગાય્સ સ્ટિલ બીલિવ ઈન ધિસ સ્ટફ? આર યુ ફોર રિઅલ?"


                                                                    ******

સીન ૨

ગુલાબી રંગના વાળ અને ભૂરા રંગની આંખોમાં અનેક સપનાં લઈને ફરતી એ યુવતી એના બ્રિટિશ એકસન્ટમાં બોલી ઊઠી, “આઈ બેડલી વિશ ટુ વિઝીટ ઈન્ડિયા. ટોપ ઓન માય બકેટ લિસ્ટ!”

એમી સ્માઈલ કરે છે- “એવરી વન શુડ વિઝીટ ઈન્ડિયા, એટ લિસ્ટ વન્સ ઈન અ લાઈફ ટાઈમ.”

પણ ત્યાં જ ત્રીજી બોલી ઊઠે છે, “ઓહ વેલ, યાહ. બટ ડોન્ટ ગો અલોન. એવરીવન ઈઝ અ બ્લડી રેપિસ્ટ ધેર.”

ને પછી કઈ રીતે છોકરીઓ સાથે છેડછાડ થાય છેથી માંડીને “દરેક છોકરી એટલિસ્ટ એક વાર જાતીય સતામણીનો ભોગ બની હોય છે”ના તમામ કિસ્સા એક પછી એક ઊઘડે છે.

ભૂરા રંગની આંખો આશ્ચર્ય, થોડા ભય અને ક્યારે ક્યારેક ગુસ્સામાં પરિવર્તિત થયા કરે છે.

                                                                    ******

આ વાતો કોની છે, આ ત્રણ યુવતીઓ કોણ છે એ કરતા મહત્ત્વનું છે કે ખરેખર આપણા દેશમાં ઘટતી ઘટનાઓ ૨૧મી સદીની છે? ભારતની બહાર રહીને જ્યારે આપણા દેશના સમાચાર કે ફિલ્મો જોઈએ ત્યારે આપણે કેટલા પછાત છીએ એનો અહેસાસ થાય. “સિક્રેટ સુપરસ્ટાર” ફિલ્મ આ સમયની વાસ્તવિકતા રજૂ કરે છે એવું વિચારીને મને દુ:ખ થાય છે. આજે પણ એક છોકરી હોવું આપણા દેશમાં કેટલું પડકારજનક છે!

સત્તર કલાક કામ કરીને આવ્યા પછી આવું ખાવાનું! બૂટ કાઢીને મોજા બૈરીના હાથમાં આપવાના, ઓફિસેથી આવીને બેગ લેવાની…. આ પ્રકારની રીત-ભાત, વ્યવહાર! આ કઈ જાતની લાઈફ આપણે જીવીએ છીએ!!! ભલે આજની મોડર્ન કહેવાતી પેઢી આ બધાથી પર હશે, પણ આવા અનેક દૃશ્યો હજુ પણ મેં જોયા છે!

આપણે વેસ્ટર્ન કલ્ચરનો મુખવટો તો પહેરી લીધો છે, પણ વિચારો હજુ પણ એ જ પથ્થર યુગના છે! આજે જ્યારે વિચાર કરું છું ત્યારે ખરેખર મને દયા કરતા ગુસ્સો આવે છે કે આપણે ત્યાં ભણેલા-ગણેલા અભણોનો રાફડો ફાટ્યો છે. આજે સ્ટારબક્સમાં બેસીને કોફીના સિસકારા મારતી કે આઈફોન યુઝ કરતી એવી કેટલીય યુવતીઓ હશે જે પીરિયડ્સમાં આવે ત્યારે એ જ દખિયાનુસી રિવાજોને પાળતી હશે!

આપણા દેશમાં સ્ત્રીઓ એ હદ સુધી મુંઝાયેલી છે કે એ માર સહન કરવા, અપમાન સહન કરવા તૈયાર રહેશે, પણ એ રાક્ષસને છોડવા એનામાં હિંમત નથી કારણ કે એના સિવાયની દુનિયા જ એણે જોઈ નથી-અથવા એમ કહું કે એને બતાવવામાં જ નથી આવી.

ફિલ્મમાં શિક્ષક ઈન્સિયાને એક પ્રશ્ન પૂછે છે: આઈર્નિ એટલે શું? એનો જવાબ કદાચ ફિલ્મના પાત્રો જ આપી દે છે.

એક વ્યવસ્થિત પેન્ટ-શર્ટ પહેરેલો, ડિસિપ્લિન્ડ દેખાતો માણસ સમાજ માટે ઘણો પ્રતિષ્ઠિત છે. કારણ કે, એનો દેખાવ, એની ભાષા સો-કોલ્ડ સમાજ માટે પર્ફેક્ટ છે. પછી ભલે ને ઘરમાં એની પત્ની પર હાથ ઉઠાવતો હોય, એની દીકરીને ધિક્કારતો હોય. જ્યારે બીજી બાજુ, એક અલ્લડ મિજાજી, ચમકતા-ધમકતા કપડાં પહેરતી, અસ્તવ્યસ્ત વાળ ને અસભ્ય ભાષા બોલતી વ્યક્તિ સમાજ માટે અસ્વીકાર્ય છે, પછી ભલેને એનું હૃદય સાફ હોય અને સ્ત્રીને માન આપતો હોય અને જરૂર પડ્યે પોતાના સ્વભાવ વિરૂદ્ધ જઈને પણ મદદ કરવા એ તત્પર હોય.

કદાય આને જ આઈર્નિ કહેવાતી હશે.

આવી ફિલ્મો જોઈને મારા જેવાનું સવા લોહી ચઢતું હશે ને આવા બે-ચાર લેખો લખાય જતાં હશે. પણ પછી શું? જો એક વ્યક્તિ પણ આવી ફિલ્મ જોઈને પ્રેરણા મેળવતી હોય તો એ એની સફળતા છે. બાકી તો, પોપકોર્ન અને બટાકા વડા ખાવા માટે બીજી અનેક જગ્યા મળી રહેશે! XX


Monday, January 23, 2017

અ જિનિયસ ઈઝ ટુ નો વેન ટુ સ્ટોપ!


કદાચ દરેક રિલેશનશિપ, માતા-પિતાના બાળક સાથેના, બાળકના પેરેન્ટ સાથેના કે પછી એક વ્યક્તિના બીજી વ્યક્તિ સાથેના પ્રેમસંબંધને હેલ્ધી રાખવાની બ્રહ્મચાવી મને "અ જિનિયસ ઈઝ ટુ નો વેન ટુ સ્ટોપ!" વાક્ય લાગે છે. આજે ‘ડિયર જિંદગી’ જોવાની ફુરસદ મળી અને બોલિવુડ પર ફરી એક વાર ગર્વ થઈ આવ્યો. 

કાયરાની જેમ જ ફિલ્મની શરૂઆતમાં હું પણ આમતેમ ફાંફાં મારી રહી હતી. એક વાર થયું પણ કે આ શું ચાલી રહ્યું છે? પણ જેમ કાયરાને હોલની અંદરથી અચાનક એક અવાજ સંભળાય છે-કંઈક અલગ, પણ પોતાની સાથે કંઈક સમાનતા ધરાવતો અને એ હોલમાં ડોકિયું કરે છે એમ મેં પણ એ ફિલ્મમાં ડોકિયું કર્યું અને પછી ધીરે-ધીરે એ ફિલ્મ હ્રદયને સ્પર્શ કરતી ગઈ. 

આગળ કહ્યું એમ દરેક સંબંધની એક વિશિષ્ટતા છે અને બીજી રીતે કહું તો એક સીમા છે. માતા-પિતાની એના બાળકને પંપાળવાની સીમા, બાળકની માતા-પિતા સામે બળવો કરવાની સીમા, પાડોશીની ‘ગોસિપ ગર્લ’ બનવાની સીમા અને એક સંબંધને પ્રેમનું લેબલ લગાડવાની સીમા. 

આ એક વાક્ય મને બીજી એટલી બધી વસ્તુ સાથે જોડી રહ્યું છે કે હું પોતે એને અલગ કરવા અસક્ષમ છું. એક ઉદાહરણ આપું તો, અમારી જનરેશનમાં આકર્ષાવું ઘણું સામાન્ય છે અને થેન્ક્સ ટુ બોલિવુડ, દરેક વ્યક્તિ એને પ્રેમ સમજી બેસે, જે અગેઈન સામાન્ય છે. પણ આગળ જતાં એ પ્રેમ ક્યાંક ખોવાઈ અને વાસ્તવિકતા સામે આવે, પણ સમય એટલો આગળ વધી જાય કે હવે માતા-પિતા પણ આ સંબંધમાં સામેલ થઈ ચૂક્યા હોય. એટલે બાળકો માટે બ્રેક-અપ નહીં કરવાનું એક કારણ આ હકીકત બની જાય છે. શા માટે? શા માટે માતા-પિતાનો પ્રભાવ બાળકોને ઘૂંટાવાનો અથવા તો જૂઠ્ઠુ બોલવા તરફ દોરે છે? શા માટે એવું કહેવામાં આવે છે કે મા-બાપને બધી વાત નહીં થાય? એક ઉંમર પછી, એક સમય પછી શું મા-બાપ અને બાળકના સંબંધની સીમા નથી આવતી? શું બંને મળીને એને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત ના કરી શકે? એ દૃષ્ટિએ જોઉં તો મને વિદેશમાં સંબંધો ઘણાં પારદર્શક લાગે. આઈ મીન, આજે આપણી ત્યાં કોઈ પણ નિર્ણય લેતાં પહેલાં મૂળ પ્રશ્નને ફોકસ કરવા કરતાં સો કોલ્ડ સમાજની ચિંતા કરવામાં આવે. કેમ? આપણે શા માટે સાદા પ્રશ્નોને હંમેશાંથી જટિલ બનાવતાં આવ્યા છે?

બીજી વાત, બાળક નાનું હોય ત્યારે મા-બાપ એને હાથ પકડીને ચાલતાં શીખવાડે, જિંદગીના પાઠો સમજાવે. પણ મોટો થાય ત્યારે પણ હાથ પકડી રાખે તો? હું માનું છું ત્યાં સુધી દરેક સંબંધની સીમા નક્કી હોય છે અને દરેકે પોતાના કમ્ફર્ટ ઝોનમાંથી બહાર નીકળવું જ પડે છે. કદાચ દરેક વ્યક્તિ સંમત ન પણ થાય, ખાસ કરીને હું એક પેરન્ટ નથી એટલે, પણ હું એક બાળક છું એટલે અડધી બાજુ વિશે તો કહી જ શકું. જો મા-બાપ પોતાના બાળક માટેના પઝેશન, કેર અને પ્રેમના કમ્ફર્ટ ઝોનમાંથી બહાર નહીં આવે તો એ બાળક માટે સ્વપ્નો રાત પૂરતાં જ સીમિત રહે. ભલે પરિણામ અણધાર્યા કે કદાચ પોતાની સમજ બહારના હોય, પણ મા-બાપે બાળકને વિકસવાની અને એને મુક્તપણે એની જિંદગી જીવવાની તક આપવી આવશ્યક છે. મને હંમેશાં મારો ભાઈ કહેતો કે તારી તો દુનિયા જ કંઈક અલગ છે. તું તારા જ ફેન્ટસી વર્લ્ડમાં જીવે. થોડા વર્ષો પહેલાં આ વાત મને નેગેટિવ લાગતી. મને થતું કે હું એલિયન છું, પણ જ્યારે બળવો કરીને પણ એ સ્વપ્નો જોવાના ચાલુ રાખ્યા તો મારી એ સ્વપ્નોની દુનિયાએ મને વાસ્તવિકતાની રાહ દેખાડી.

થેરાપિસ્ટ એક સમય પછી પ્રેરણા બને છે. એ જ રીતે કોઈ પણ સંબંધ એક સમય પછી નવી વ્યાખ્યા માગે છે અને એ જ રીતે એ સંબંધ જે-તે વ્યક્તિની તાકાત બને છે. આપણા કમ્ફર્ટ ઝોનને પ્રેમનું નામ આપી દઈને ઘણીવાર એ વ્યક્તિ, પરિસ્થિતિ કે સમયનું મૂળ સત્ત્વ આપણે સમય જતાં ખોઈ દઈએ છીએ અને અંતે એ કમ્ફર્ટ ઝોન જ દુનિયાની સૌથી અનકમ્ફર્ટેબલ જગ્યા બની જાય છે.

ફૂટનોટ: નો ઓફેન્સ ટુ એની પેરન્ટ ઓર પેરન્ટહૂડ!

Sunday, January 8, 2017

... અને ઓકલેન્ડમાં એક વર્ષ!




પિહા બીચ એન્ડ માય સિગ્નેચર પોઝ

પોતાના દેશથી અને પોતીકા લોકોથી દૂર રહીએ અને ખાસ્સો સમય થાય ત્યારે મન ઘણીવાર એકની એક વાતનું રટણ કર્યા કરે કે, "એ દેશ કે લોકોમાં તને એવું તો શું ખૂટ્યું કે એક તદ્દન અજાણી જગ્યાએ તારે નવો માળો બાંધવો પડ્યો?"

ન્યુઝીલેન્ડ આવ્યાને મને હવે ઓલમોસ્ટ એક વર્ષ થવાનું. પણ આ સવાલ ઘણાં સમયથી ઘૂમરાય છે. જવાબ શોધવાનો પ્રયત્ન કરું છું તો વારંવાર એક જ શબ્દની આસપાસ મારા વિચારો બંધાય છે અને એ છે, સ્વીકાર-એક્સેપ્ટન્સ.

એવું નથી કે મારા શહેરે મારો સ્વીકાર નહોતો કર્યો. મારી પહેલી જોબ હજીય મને વહાલી છે અને હું ઈચ્છું તો ફરી એ જ જોબ એ જ લોકો વચ્ચે કરવા માગું, કોઈ પણ જાતના ચેન્જ વગર. પણ અહીં વાત છે મારા સપનોના શહેરની, જેણે મને હંફાવી, રડાવી અને ઘણી ક્રૂરતાથી જિંદગીના પાઠો શીખવ્યા. મનોજ ખંડેરિયાની પંક્તિને એણે શબ્દશ: સાચી ઠેરવી કે, "જ્યાં પહોંચવાની ઝંખના વર્ષોથી હોય ત્યાં
મન પહોંચતાં જ પાછું વળે એમ પણ બને" 

એક વર્ષ સુધી જે મુંબઈ શહેર માટે હું તરસતી રહી એ જ શહેરને છોડવા હું એક વર્ષની અંદર જ તત્પર બની. એવુંય નથી કે લોકો સારા ન મળ્યા. મારી ઓફિસ, મારા એડિટર, મારા ફ્લેટમેટ્સ મુંબઈ શહેરની મારી યાદગાર અને શ્રેષ્ઠ યાદો છે. પણ અહીં વાત છે મુંબઈની. મુંબઈમાં મને થયેલા અનુભવો અને મેં અનુભવેલી લાગણીઓની. 

મારી એક મિત્ર મારા લગભગ ૬ મહિના બાદ મારી જેમ જ મુબંઈ મૂવ થઈ. આજે જ્યારે એની સાથે વાત કરી તો કહે છે, "આઈ એમ ઈન લવ વિથ મુંબઈ. મને નથી લાગતું કે હું કદી ઈન્ડિયા છોડી શકું." લગભગ દોઢ વર્ષ મુંબઈમાં રહ્યા બાદ એ આ શહેરના પ્રેમમાં છે. આ લાગણીથી બિલકુલ વિપરિત હું લગભગ એક વર્ષ પહેલા અનુભવતી હતી. તો આ બધાંનું કારણ શું? 

કદાચ જવાબ છે, સ્વીકાર
મારા તમામ વિચારોનો ખૂંટો આ શબ્દ સાથે બંધાઈ ગયો છે. નાનપણમાં હું મારા પપ્પાને મારા હીરો ગણતી, પણ મોટી થતી ગઈ ત્યારે એ જ "હીરો" વિલનના રૂપમાં મને દેખાવા લાગ્યા, યસ, ધિસ ઈઝ અ ક્લીશે, પણ એ જ હકીકત પણ છે. સમય જતાં અંતર વધે એ પહેલાં મારી મમ્મીએ મને શિખામણ આપવા માંડી કે તું જેટલા ઝડપથી તારા પપ્પાને એક્સેપ્ટ કરશે એટલો જ સ્ટ્રોંગ તમારો રિલેશન થશે. હું દેખાવે મારી મમ્મીની છબી પણ વ્યક્તિત્વની રીતે મારા પપ્પાની અને એક મ્યાનમાં બે તલવાર ન રહે એ ન્યાયે અમારી વચ્ચે તકરાર વધી, પણ અંતે અમે બંનેએ એકમેકનો સ્વીકાર કર્યો અને આજે કદાચ એકબીજાની ઢાલ બનીએ છીએ. અમે લડીએ છીએ પણ એકબીજાની હૂંફ માટે તરસીએ પણ છે. 

સ્વીકાર માત્ર વ્યક્તિ કે વસ્તુનો જ નહીં. પરંતુ મને લાગે છે કે જે-તે શહેરનો સ્વીકાર પણ આપણી જીવનશૈલીને પ્રતિબિંબિત કરે છે.  આ વિચાર બે વર્ષના ગાળામાં બે તદ્દન અલગ શહેરમાં રહ્યા બાદ મને સમજાયો. 

મુંબઈ શહેરને હું સ્વીકારી નહીં શકી અને મુંબઈ શહેર મને. અમે લડતાં રહ્યા, એકમેકને ધિક્કારતા રહ્યા. જો કે, પરિણામ નિશ્ચિત હતું. પણ એ શહેરની ક્રૂરતા હું જ્યારે આ અજાણ્યા શહેરમાં રહી ત્યારે વધારે અસરકારક લાગી.  

ઓકલેન્ડ સ્કાય ટાવર
ભલે કહો તો મારું ફેમિલિ અહીં છે, પણ હું રહું છું "ગોરા"ઓ સાથે. હું એ તમામ વસ્તુઓ અફોર્ડ કરી શકું છું જે ફિક્સ ઈન્કમ ધરાવતા અને બ્રાન્ડેડ વસ્તુઓના શોખીન અમીરજાદાઓ ભારતમાં કરી શકે છે. જો કે, મારી અહીં કોઈ જોબ નથી. હું ટેમ્પ જોબ્સથી જ આ તમામ સગવડો ભોગવી શકું છું. આમાં વાત ડોલરિયા દેશની કે વિકસિત-વિકાસશીલ દેશની પિપૂડી વગાડવાની નથી. આ વાત છે, એક શહેરના પોતાના બાહુપાશમાં મને સમાવી લેવાની અને એક શહેરની મને ધિક્કારવાની. મારી એ મિત્રને મુંબઈ શહેર પોતાના પ્રેમમાં જકડી શકતું હોય તો હું એ પ્રેમ ના મેળવી શકી એનું કારણ જ એકમેકનો અસ્વીકાર છે. એમાં અન્ય ચર્ચા અસ્થાને રહી.

એવુંય નથી કે આ શહેરે માત્ર મીઠાં અનુભવો કરાવ્યા. અહીંય આંખોમાં આંસું આવ્યા જ. ઘણી વાર પોતાના શહેરના રસ્તા અને જાણીતા ચહેરાઓ જોવા મન તરસ્યું, પણ આ શહેરે હજુ મને હંફાવી નથી. *ટચવુડ* હા, ટપલીઓ અનેક મારી છે. પણ ફરી એક હાથ પણ લંબાવ્યો છે અને સાથે મુંબઈના ખારા પાણીના જખમોને અહીંના મીઠા પાણીના સરોવરે રૂઝવવામાં મદદેય કરી છે. 

ઘણીવાર સપના કે પછી કહો ફેન્ટસી હકીકતનું રૂપ લે ત્યારે એનો ઉમળકો પાણીના પરપોટાની જેમ ક્ષણિક બની જાય છે. મુંબઈ શહેરની મારી લગની એ પાણીના પરપોટા જેવી થઈ રહી. પણ છતાંય દિલના એક ખૂણામાં એ શહેરનો પ્રેમ હજુ અકબંધ છે.



ઓકલેન્ડમાં મારું એક વર્ષ અનેક કિસ્સાઓ અને અનેક અવનવા ચહેરાઓથી ઉભરાતું રહ્યું, આ શહેરે જે રીતે મને પોતાનામાં સમાવી લીધી છે, મારી પાસે એના સ્વીકાર સિવાય અન્ય વિકલ્પ નથી. બટ અગેઈન, હુ નોઝ વોટ વિલ હેપન નેક્સ્ટ.ટિલ ધ નેક્સ્ટ ટાઈમ!