યે હૈ બમ્બઈ મેરી જાન...

સામાન્ય રીતે નવું વર્ષ એટલે ક્યાં તો દિવાળીનો બીજો દિવસ અથવા તો ૩૧ ડિસેમ્બર પછીનો પહેલો દિવસ. પણ મારા માટે આ વર્ષનું નવું વર્ષ એટલે ૧૫મી ઓગસ્ટ... દેશની સ્વતંત્રતા સાથે મારી સ્વતંત્રતાનો દિવસ. સ્વતંત્રતા મારા ઘર, મારા માતા-પિતા, મારા મિત્રો અને મારા શહેરથી... સ્વતંત્રતા મારા વર્ષો જૂના સપનાંને પૂરા કરવાની અને સ્વતંત્રતા મારા જીવનને મારા નિયમો પર જીવવાની...

આજે લગભગ ચાર મહિના સુધી આ સ્વતંત્રતાનો સ્વાદ ચાખ્યા પછી સ્વતંત્રતાની બીજી બાજુ સ્પષ્ટપણે અનુભવાય છે.

.....પણ પહેલી બાજુ કઈ?

વેલ, પહેલી બાજુ એ જ કે પોતાને ‘આયેશા’ ગણી મુંબઈના રસ્તાઓ પર ફરવું, નીતનવા પ્રયોગો કરવા. મુંબઈની રેસ્ટોરન્ટ અને જાણી-અજાણી કેફેટેરિયામાં થોડી ઘણી હોંશિયારી મારવા લેપટોપ સાથે બેસવું. નવી સ્ટોરીનો પ્લોટ વિચારવો અને એક પબ્લિશ્ડ રાઈટર જેવા એટિટ્યૂડમાં બ્લેક કોફીની ચૂસ્કી લેવી.

સબવે, સીસીડીમાં રોજ સાંજે ધામો નાખવો અને સ્વતંત્રતાની હવાનો ભરપૂર આનંદ લેવો. પબ્લિક ટ્રાન્પોર્ટનો વધુમાં વધુ ઉપયોગ કરવો. લોકલમાં જુદા-જુદા સ્ટેશન પર ચડતી ઉતરતી મહિલાઓની ખાસ સાઈન લેંગ્વેજ શીખવી. શરૂઆતમાં ગાળ ખાવી, પણ ધીમે ધીમે એમની ‘સિસ્ટમ’માં ગોઠવાતાં જવું.

સ્વતંત્રતા એટલે જ્યારે પહેલીવહેલી વાર મુંબઈની લોકલમાં જાતે સફળતાપૂર્વક (એક પણ ગાળ ખાધા વિના) ટ્રાવેલ કર્યા બાદ ચહેરા પરનું સ્મિત. ચિક્કાર ભરેલા ડબ્બામાં પણ હવે ચઢી જવાની આવડત કેળવી લીધી છે, એ વાતની ખુશી અથવા તો હવે સ્ટેશન પર લોકો તમને જ્યારે ‘બહેન ઈસ્ટ આ બાજુ ને?’ એવું પૂછે ત્યારે પોતે મુંબઈના જાણકાર(એમની નજરમાં) હોવાનો આનંદ.

તો બીજી બાજુ કઈ?

સ્વતંત્રતાની બીજી બાજુ એટલે જીવનના હજી સુધીના વીતેલા સમયનો રોજ એક એપિસોડ મમળાવવો. બનેલા કિસ્સાઓ અને ઘટેલી ઘટનાઓની સાથે છૂટેલી વ્યક્તિ સાથેના સમયની યાદગીરી. લીધેલા નિર્ણયો અને તેમાંય ભૂલો વિશે સ્પષ્ટતાથી અને ખાસ કરીને તો તટસ્થતાથી વિચારવું.

પોતાની જાત સાથે પ્રામાણિકતાથી વર્તન કરવા શીખવું.

મા-બાપની જૂની વાતો યાદ આવતાં અચાનક સમજદાર બન્યાની મજબૂત લાગણી અનુભવવી. સ્વતંત્રતાની બીજી બાજુ એટલે મિત્રો અને માતા-પિતાની ખરી કદર થવી.

ક્યારેક ભૂલચૂકમાં આંખમાં પાણી દેખાઈ કે મોઢું ઉતરેલું દેખાય ત્યારે મમ્મીના પ્રશ્નો, જે પહેલાં ઈરિટેટ કરતાં હતા, તે હવે યાદ આવવા. મિત્રો અને માતા-પિતાની કાળજી જે પહેલાં ઓવરપ્રોટેક્શન લાગતી તેને હવે માત્ર પ્રોટેક્શન ગણવા લાગવું.

સ્વતંત્રતાની બીજી બાજુ એટલે વર્ષોથી માતા-પિતાએ આપેલી સોનાની અદૃશ્ય ગાદીનો રોજેરોજ અનુભવ કરવો.  

દર વખતે એટીએમમાં જવાના વિચારથી જ પગ ઠંડા પડી જવા! મહિનાની શરૂઆતમાં બિલ્સના આંકડાં જોઈ હજી સુધી કદી ન અનુભવાયેલી મોંઘવારી અનુભવવી. સ્વતંત્રતાની બીજી બાજુ એટલે ખાવાનાની સુગંધને પણ મિસ કરવું. 

સ્વતંત્રતાની કિંમત ઘણી મોટી છે. ‘આયેશા’ના આર્ટિકલમાં એક વાક્ય હતું, ‘યે શહેર જીતના સુંદર હૈ, ઉતના સખ્ત ભી હૈ’ મુંબઈની કઠોરતા હવે બખૂબી અનુભવાય છે. પણ છતાં મુંબઈનો લગાવ અકબંધ છે.

સ્વતંત્રતા વ્યક્તિને મજબૂત બનાવે છે તો બીજી બાજુ લાગણીથી તરબોળ પણ કરી દે છે. સ્વતંત્રતાની વ્યાખ્યા નિયમોથી મુક્ત કે આઝાદી નથી. સ્વતંત્રતા એટલે જાતે પસંદ કરેલો એવો રસ્તો છે, જ્યાં તમે જ તમારા સૌથી મોટા મિત્ર અથવા દુશ્મન છો. સ્વતંત્રતાથી મળતી એકલતા જીવનની છૂટી ગયેલી વ્યક્તિ અને એવી તમામ વ્યક્તિની મહત્તા સમજાવે છે, જેને સો કોલ્ડ બંધન કહેવાતા સમયમાં ધરાર અવગણી હોય. સ્વતંત્રતાની એક બાજુનો ભરપૂર આનંદ છે, પણ તેની બીજી બાજુ ઘણી કઠોરતાથી આ શહેર સમજાવી રહ્યું છે. પણ સ્વતંત્રતા એ એવો નશો છે, જેનો સ્વાદ એક વાર ચાખી લીધા પછી તેની આદત એવી પડે છે કે ગમે તેટલા રોદણા રડ્યા પછીય સ્વતંત્રતાથી ‘મુક્તિ’ મેળવી અશક્ય બની જાય છે.